nowości 2024

Anna Andrusyszyn Pytania do artystów malarzy

Edward Balcerzan Domysły

Henryk Bereza Epistoły 2

Roman Ciepliński Nogami do góry

Janusz Drzewucki Chwile pewności. Teksty o prozie 3

Anna Frajlich Odrastamy od drzewa

Adrian Gleń I

Guillevic Mieszkańcy światła

Gabriel Leonard Kamiński Wrocławska Abrakadabra

Wojciech Ligęza Drugi nurt. O poetach polskiej dwudziestowiecznej emigracji

Zdzisław Lipiński Krople

Krzysztof Maciejewski Dwadzieścia jeden

Tomasz Majzel Części

Joanna Matlachowska-Pala W chmurach światła

Piotr Michałowski Urbs ex nihilo. Raport z porzuconego miasta

Anna Maria Mickiewicz Listy z Londynu

Karol Samsel Autodafe 7

Henryk Waniek Notatnik i modlitewnik drogowy III

Marek Warchoł Bezdzień

Andrzej Wojciechowski Zdychota. Wiersze wybrane

książki z 2023

Andrzej Ballo Niczyje

Maciej Bieszczad Pasaże

Maciej Bieszczad Ultradźwięki

Zbigniew Chojnowski Co to to

Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach

Kazimierz Fajfer Całokształt

Zenon Fajfer Pieśń słowronka

Piotr Fluks Nie z tego światła

Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów

Adrian Gleń Jest

Jarek Holden Gojtowski Urywki

Jarosław Jakubowski Baza

Jarosław Jakubowski Koń

Waldemar Jocher dzieńdzień

Jolanta Jonaszko Nietutejsi

Bogusław Kierc Dla tego

Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal

Jarosław Księżyk Hydra

Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży

Franciszek Lime Garderoba cieni

Artur Daniel Liskowacki Do żywego

Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery

Elżbieta Olak W deszczu

Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie

Juan Manuel Roca Obywatel nocy

Karol Samsel Autodafe 6

Kenneth White Przymierze z Ziemią

Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania

Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience

City 6. Antologia polskich opowiadań grozy

"Arkusz", http://fundacja-fka.pl, 22.03.2016

copyright © http://fundacja-fka.pl 2016

Arkusz [^pi^gmalion] to gra. Co więcej, to gra z czytelnikiem, gra nierówna. A jednak publikacja jest czymś więcej niż tylko męczącym popisem możliwości twórczych. Paweł Orzeł komponuje wielopłaszczyznowy tekst, składający się z dziesiątek odniesień i wielu nakładających się, szumiących głosów – cytatów pozbawionych źródeł czy autorstwa. Właśnie w tym przejawia się wartość Arkusza...

W tym, czyli w życiu słów. W ich niedokończeniu, w zmianie sensu przy każdorazowym ich wykorzystywaniu, w różnych formach podawczych, a w końcu nawet w przywoływaniu postaci współtworzących publikację i w przekształceniu historii Pigmaliona (antycznego króla Cypru, który zakochał się w wyrzeźbionym przez siebie wizerunku idealnej kobiety, ożywionym za sprawą Afrodyty – Galatei).

Prologos utworu dokładnie mówi, czym publikacja jest, wytrącając z rąk potencjalnych krytyków argumenty o nielinearności, niespójności oraz nadmiarze eksperymentów formalnych przy ograniczeniu fabuły. W ten sam sposób, właśnie za sprawą autorskiego komentarza, książka broni się przed wyświechtanym, ale użytecznym frazesem: „prymat formy nad treścią!”.

Tekst ten nie jest typowym opowiadaniem; ma w sobie śladowe ilości prozy narracyjnej oraz zdecydowanie bardziej oczywiste fragmenty dramatu i eseju. Jednakże w zamierzeniu autora miał on być zwykłym opowiadaniem i tym najprawdopodobniej w jego oczach zostanie (Arkusz... s. 6).

Arkusz nie dotyczy jedynie postaci Pigmaliona, jak mógłby sugerować podtytuł. Wielowarstwowość tekstu pozwala na wplecenie w niego minitraktatów i przeprowadzenie uniwersalnej dyskusji o istocie sztuki. W tym wypadku ożywiony dotykiem posąg Galatei jasno opowiada się po stronie sztuki performatywnej, dostępnej, dotykalnej i niezapośredniczonej przez warunki muzealne:

Bezsensowna zasada niedotykania eksponatów szkodzi im, odbiera życie, zamienia wyłącznie w formę wizualną, którą można przy odrobinie woli obejść – ale też nie zawsze. To powinno żyć swoim życiem, z początku przeważnie opartym na redukcji (pozornie inaczej niż u nas) i również z nieznanym końcem. Przy tej mnogości wariantów, braku emocjonalnego zaangażowania, wiedzy spłyconej do krótkiego komunikatu oraz współczesnym trybie życia, następuje przesunięcie między ideą, myślą, słowem a materią. Zobojętnienie i ciągłe podważanie autorytetów doprowadziło do zrównania człowieka oczekującego na zagładę Pompei z kucającym chłopcem Michała Anioła w Ermitażu. Rozróżnienie stało się niepewne, jest pozostałością po dawnym, uporządkowanym sposobie myślenia i nie uwzględnia naszego losu. Zamiana miejsc nikogo by nie zdziwiłaby, mogłaby nawet pozostać niezauważona. Być może ludzki pęd do imitacji życia lub tworzenia prawdziwego zaskoczył nas z nieoczekiwanej strony (Arkusz... s. 7).

Wróćmy jednak do relacji Pigmaliona i Galatei – mimo wielogłosu jednak najważniejszej dla całego dziełka. Na przestrzeni opowiadania oglądamy wzorcową atrofię związku, zaczynającą się od nieumiejętności komunikacji. Mimo że Galatea jest, jakby nie spojrzeć, jedynie wytworem rąk Pigmaliona, a więc pretensją króla Cypru do aktu kreacji (co, zważając na przypadki opisane w mitologii, nie może skończyć się dobrze), to w związku z niedostatkiem sił twórczych Pigmaliona (przecież człowieka, a nie boga) staje się jedynie obrazem wykrzywionej kobiecości. Jest więc dziewczyną dość infantylną, rozbuchaną seksualnie oraz upośledzoną emocjonalnie, bo bazującą na afektach i impulsach, co z kolei stoi w opozycji do kulturowego wzoru racjonalnego mężczyzny, uosabianego przez Pigmaliona.

Ciekawe jest uwspółcześnienie mitu, co niejako tłumaczy też sam autor w stasimonie III: „Przy dzisiejszym rozwoju nauki, hodowaniu dziecka z naczynia lub tworzeniu partnerki seksualnej z kabli, mity ożywają na nowo”. Takie ponowoczesne patrzenie na świat, a więc rozbicie linearności rzeczywistości na tysiące, a nawet miliony zindywidualizowanych sposobów życia, wzmaga tęsknotę za metafizyką oraz za strukturą opowieści, to znaczy za czymś stałym i uniwersalnym. Stąd też może taki a nie inny wybór tematu. W świecie Arkusza nie ma jednak sacrum. Jest profanum: seks analny, wzajemne zezwierzęcenie i będące konsekwencją wzajemnych krzywd, obarczanie Pigmaliona winą za akt stworzenia. Pozostało status quo, tkwienie w niezrozumieniu i obustronnej nienawiści. Bez możliwości naprawy. Historia mityczna kończy się dojmująco ludzko i naturalistycznie.

Czuł się winny i jednocześnie wiedział, że wina rozkłada się też na nią i wszystkie mechanizmy świata. Właśnie w nich [myślach – A.B.] pojawił się obraz, że potrafiłby żyć bez niej. Ale tylko, gdyby umarła. Żadnego innego rozstania nie mógłby zaakceptować, nawet nie starałby się. Galatea podniosła nogę. Postanowiła już nigdy nie malować się tylko dla niego (Arkusz... s. 36).

Na sam koniec powróćmy do formy – wiemy już, że nie należy sądzić tej publikacji wedle linearności, znamy tytuł opowiadania. A jednak forma niepociętego arkusza wydawniczego, składanego w harmonijkę i rozkładanego jak mapa, nie pomaga w czytaniu. Trochę drażni, trochę irytuje. Z drugiej strony każdy „kwadracik” tekstu czyta się osobno, jakoś z większą uwagą. Dlatego też kolejne stadia rozpadu związku oddziaływają bardziej emocjonalnie, zostawiając czytelnika z pustką, może współczuciem, a na pewno rewizją własnych doświadczeń.
Agnieszka Budnik


Paweł Orzeł Arkusz [^pi^gmalion]http://www.wforma.eu/arkusz-%28-pi-gmalion%29.html