copyright © http://annasikorska.blogspot.com 2019
Każde miasto kryje w sobie mroczne legendy, każde ma swojego rzeźnika i miejsce, w którym handlował on ludzkim mięsem, ale nie w każdym miejska legenda jest tak bardzo wpisana w historię miasta jak w powojennym Szczecinie.
„W pierwszych latach po wojnie Szczecin jest najniebezpieczniejszym miastem w Polsce, prawie każdego dnia dochodzi do napadów z bronią w ręku. Spotkać tu można sowieckich dezerterów, niemieckie oddziały Werewolfu, polskich konspiratorów ukrywających się przed władzą radziecką. Na przełomie lat 40. i 50. XX wieku szczecińska milicja prowadzi śledztwo w sprawie brutalnych morderstw, nieuchwytny zabójca rozczłonkowuje swoje ofiary, części ciał znajdowane są w różnych rejonach miasta (...)”.
Rok 1952. Szczecińscy milicjanci na prośbę Józefa Jarosza dokonują kontroli u sąsiada Józefa Cyppka, książkowego Josepha Zippka, gdzie znajdują ciało 20 letniej Ireny, żony zgłaszającego zaginięcie. Te wydarzenia sprzed lat stają się osią opowieści o okrutnej ludzkiej naturze, o drzemiącym w każdym z nas złu czekającym tylko na pretekst, aby wypełznąć z zakamarków naszej świadomości, autodestrukcyjnej sile gotowej na niszczenie siebie i innych, a wszystko pod dyktando wprawionych w kierowanie tłumów przewodników.
„Oni doskonale znają psychologię tłumu i tanie chwyty marketingowe. W zarządzaniu nie ma miejsca na jakąkolwiek empatię. Nie trzeba być psychopatą. Niekiedy wystarczy karta wędkarska. Uprawnienia rolnika. Hycla. Prezesa firmy. Rakarza. Papieża. Prokuratora generalnego. Szmaty do podłóg, czyli dziennikarza. Bądź posiadanie aktywnego immunitetu poselskiego. Ewentualnie papierów ślusarza po podstawówce, które miał Joseph Zippeck, gdy pracował w zajezdni tramwajowej MPK w Szczecinie. Zwykłego chama nie sposób wyeliminować z życia małych mrówek Faraona w wielkich wieżowcach. (...) Każdy z nas jest potencjalnym zabójcą. Rzeźnikiem z Niebuszewa”.
Potencjalność zła wyłania się z każdej opowieści Jarosława Błahego zawartej w tomie „Rzeźnik z Niebuszewa”. Śmierć czai się po kątach, aby zaatakować w najmniej spodziewanej chwili: kiedy pogoda jest piękna, a przyroda zachęca do cieszenia się życiem. Lato nie chroni przed myślami samobójczymi czy morderczymi zapędami. A tym bardziej jego końcówka, kiedy to w mieszkaniu Josepha Zippka, wokół którego urosła sława pierwszego seryjnego mordercy w powojennej Polsce, znaleziono poćwiartowane ciało młodej kobiety, która osierociła kilkumiesięcznego synka.
„W pokoju na kanapie leżą zwłoki Ireny z odciętą głową, rękami, nogami i wyciągniętymi wnętrznościami. Ręce i jedno udo przy szafie. Wnętrzności w wiadrze pod oknem. W kuchni na zlewie, krzesłach i drzwiach czerwone plamy – część nieudolnie pościerana. Na półce przy kaflowej kuchni miska do połowy wypełniona czerwoną cieczą. Obok maszynka do mielenia mięsa ze śladami mielenia. Na talerzach serce i wątroba ludzka. Na stole na patelni niedojedzona jajecznica z jakimś tłuszczem. Obok chleb ze smalcem, sałatka z pomidorów i kawałek surowego mięsa, chyba wołowego. Po mieszkaniu walały się butelki po piwie i po wódce”.
Lakoniczna notka policjanta i bardzo skromna relacja lekarza prowadzącego sekcję zwłok była lakoniczna: „brak głowy – nie wiadomo więc, co było bezpośrednią przyczyną śmierci”. W trakcie trwania oskarżony przyznał się do winy i wskazał miejsce, w którym pozbył się głowy. Aby zmniejszyć zainteresowanie prasy wszystko potoczyło się błyskawicznie: szybki proces, szybki wyrok i wydawałoby się, że to już koniec sprawy. Jednak to, co tajemnicze, utajone, zakazane nęci najbardziej. Niedomówienia sprawiają, że ludzie zaczynają fantazjować i tak rodzi się legenda miejska obrastająca w kolejne brutalne opowieści o brutalnym psychopacie i kanibalu zwabiającym ofiary do mieszkania, mordującym je i przerabiającym na wędliny. Niesamowite historie sprawiają, że wydarzenia wydają się nieprawdopodobne. „Legenda miejska ulega rozmaitym mutacjom, niektórzy uznają ją za wytwór chorej wyobraźni, jednak Joseph Zippeck, Rzeźnik z Niebuszewa istniał naprawdę”.
Aurę nieprawdopodobieństwa podsyca fakt braku akt milicyjnych na ten temat, a w archiwum sądowym znajdziemy cienką teczkę – nieadekwatna do rozmiarów przypisywanych mu zbrodni. Ta niewielka ilość informacji i sporo miejsca w miejskiej legendzie daje duże pole do popisu oraz refleksji nad naturą ludzką. Jarosław Błahy, korzystając z dostępnych materiałów, tworzy opowieść o różnych odcieniach zła. Widzimy tu bohatera wprawionego w zabijaniu, doskonale znającego anatomię, z wprawą ćwiartującego ciało, co staje się pretekstem do snucia opowieści o bohaterze wojennym mieszkającym w zakładzie psychiatrycznym. Zamiast amputowanej nogi mamy tu amputowaną część twarzy po wojennych doświadczeniach jednego z bohaterów. Osamotniony w czasie II wojny światowej morderca przywędrował do Szczecina i tu poślubił Niemkę, która trafiła do więzienia za stręczycielstwo.
W tych opowieściach ciągle powraca motyw poćwiartowanych ciał i utajnionych akt. Wszystko w imię poprawności politycznej mającej uchronić miasto przed niepokojami społecznych, o które nie było trudno wśród ludności pamiętającej wojnę i okrucieństwo Niemców. Ze względu na konieczność zadbania, aby jak najwięcej specjalistów obcej narodowości zostało w mieście dbano o dobre relacje. Z tego powodu nie drążono tematu licznych mordów tylko ograniczono się do skazania na podstawie jednego i szybkiego zakończenia sprawy, wyciszenia jej wśród mieszkańców. Jednodniowy (wyjątkowo szybki) proces zakończony karą śmierci i w ciągu dwóch miesięcy wykonaniem wyroku. Jednak to, co bywa utajone zwykle zaczyna żyć własnym życiem. Z miejskiego kanibala stał się seryjnym mordercą dostarczającym ludzkie mięso do punktów sprzedaży, a w czasie wojny należącym do SS (co nie jest możliwe ze względu na jego kalectwo). Nieuchronność śmierci i jej oczekiwanie, okrucieństwo i nieprzyjmowanie winy przywodzą na myśl inne równie ważne i trudne lektury: wspomniany w książce przez autora „Efekt Lucyfera” Philipa Zimbardo i „Zapadnię” Zbigniewa Kosiorowskiego. Nieuchronność naszej destrukcyjnej siły sprawia, że z „Rzeźnika z Niebuszewa” przebija groza. Obrazy ścian ze śladami krwi, serca i wątroby na talerzu, ludzkiego pędu ku śmierci, szukania pretekstów do zabijania. Wszystko na skalę naszych osobistych możliwości. I z tej perspektywy możności autor dekonstrukcyjnie patrzy na mit Ameryki jako wybawicielki, która przybiera bardzo dobrze znaną nam trupią twarz siejącą śmierć pod pretekstem szerzenia demokracji. Niebuszewo staje się symbolicznym punktem wyjścia, w którym osobiste doświadczenia i zasłyszane opowieści mieszają się ze sobą prowadząc do pouczających wniosków i zachęcenia zachowania czujności wobec każdej propagandy, abyśmy nie stali się kolejnymi „Rzeźnikami z Niebuszewa”. Metaforyczna bestia mocno osadzona w lokalnych opowieściach staje się pretekstem do snucia opowieści o własnych autodestrukcyjnych zapędach.
„Człowiek to machina autodestrukcyjna, której nie zawsze wystarczy do oddychania samoświadomość i autorefleksja”.
Jarosław Błahy w „Rzeźniku z Niebuszewa” w zaskakujący sposób łączy pełną makabrycznych obrazów miejską legendę z elementami autobiograficznymi mającymi znamiona spowiedzi, ale z dużym dystansem do siebie i drzemiącego w każdym z nas potencjalnego zła podkreślonego brutalnym, pełnym wulgaryzmów językiem. Takie spojrzenie na zwierzęcą naturę człowieka, jego proste instynkty przywodzi na myśl prozę Marka Hłaski i Marka Nowakowskiego, którzy w dosadny sposób wprowadzali czytelników w świat ludzi z tzw. marginesu społecznego, peryferii wielkomiejskich, gdzie konflikt z prawem był czymś powszednim. Ta codzienna brutalność u Jarosława Błahego wykracza poza dialogi i z rozpędu staje się językiem, którym autor snuje opowieść o mrocznej naturze każdego człowieka, jego zwierzęcości degradując wzniosłą duchowość i dążenie do dobra i piękna:
„Otóż muszę przypomnieć tę anegdotę właśnie w tej chwili, razu pewnego Bogdan, były bokser, który trenował u samego Feliksa ‘Papy’ Stamma, na imprezie z wódką w tle, w okamgnieniu zaplanował, iż puści cichaczem bąka. W ukrytym wymiarze. W świecie równoległym. Nie wyszło. Stała się rzecz straszliwa. Puścił kleksa, narobił w swoje rzeczywiste spodnie uwerturę bigosu dość rzadkiej konsystencji. Ecce homo”. Człowiek odarty z tego, co wzniosłe, namacalny, brzydki, śmierdzący, krzywdzący i podejrzany w czasie zwyczajnych rozmów przy wódce:
„– Wiesz co, Jaruś, przyjacielu – rzekł razu pewnego. – Zastanawiam się nad sensem życia. Człowiek zapierdala, robi mamonę, stara się utrzymać rodzinę, a w końcu i tak ląduje w piachu i chuj z tego ma! Chora ambicja.
– Bogdan, nie mów spraw, które są oczywiste!
– Może pierdolę, ale jestem katolikiem i nie wiem czy można, ale wierzę w reinkarnację. Czytałem o tym książkę.
– Teraz to żeś dokładnie przyjebał!”.
Wszystkie drogi prowadzą do konkluzji: w człowieku jest tyle zła, ile zostanie usprawiedliwione. Mroczna korytarze ludzkiej świadomości wypełzają na zewnątrz, jeśli tylko uchylimy im drzwi do naszego świata, więc musimy się bardzo pilnować. O tym właśnie jest ostatni esej pt. „P.S. Lustrianizm”, w którym podkreśla znaczenie autorefleksji i krytycyzmu wobec napływających informacji mogących być punktem wyjścia do ludobójstwa.
W książce Błahego zaczerpnięte z mowy marginesu społecznego wulgaryzmy stanowiące swoistą narrację podkreślające klimat miejsca i ludzi w nich żyjących zostały wymieszane z terminami z różnych dziedzin nauki i kultury. Popularne powiedzonka lub teksty piosenek wymieszano z językiem obscenicznym, przez co zyskujemy „brudny” obraz, co doskonale podsumowują słowa pisarza:
„Taka jest właśnie nieświadomość jako język, wolna od kłamstw kulturowych, od nalotu kamienia nazębnego, od brudu moralności, od smrodu estetyki, od pedagogiki i modeli nauczania, od paradontozy gnijących autorytetów, z którymi to pozostaje w odwiecznym konflikcie. Podświadomość staje się świadomością ocalenia siebie. Biorąc pod mikroskop względność czasu i przestrzeni, możemy stwierdzić, że dzięki relatywizmowi dawno już ogłuchliśmy na determinację środowiska społecznego”.
Książka Jarosława Błahego to swoiste studium i jednocześnie przestroga dla nas przed nami samymi i drzemiącymi w nas pokładami zła. Brutalna opowieść ubrana w adekwatny język podkreślający przekaz.
Anna Sikorska
Jarosław Błahy Rzeźnik z Niebuszewa – http://www.wforma.eu/rzeznik-z-niebuszewa.html
