copyright ©
www.mojeopinie.pl 2009
2008. Antologia współczesnych polskich opowiadań
Nawet uważnie śledzącym rynek książki czytelnikom umknąć mogła (pomimo bardzo charakterystycznego formatu) seria "Kwadrat" ukazująca się z inicjatywy wydawnictwa "Forma". W żadnym stopniu nie zamierzam kwestionować wartości dotychczasowej literatury z tej serii, jednak niezaprzeczalnie nie zawierały się w niej nazwiska tak poczytne, jak chociażby: Maliszewski, Sosnowski czy Wróblewski, a właśnie teksty m.in. tych pisarzy wchodzą w kwadratowy skład najnowszej pozycji serii, czyli
2008 Antologia współczesnych polskich opowiadań. Z założenia zbiór ten ma w dużej mierze odzwierciedlać to, co dzieje się obecnie w polskiej prozie. Jak wyszło?
Zdecydowanie ciekawie; nie jest to bowiem "zwyczajna" okolicznościowa, regionalna czy też tematyczna antologia. Wydawca podkreśla, że autorzy mieli pełną dowolność przy tworzeniu tekstów, jedyną kwestią, na którą - naturalnie - redaktor miał wpływ był dobór i układ samych opowiadań, który zresztą gra sporą rolę w odbiorze całości antologii. Udało się stworzyć zbiór o wyraźnej spójności intertekstualnej przy jednoczesnym uniknięciu ujednolicenia, a co za tym idzie – spłycenia tak różnorodnych tekstów. Dzięki temu atrakcyjność poszczególnych opowiadań nie została ograniczona jedynie do stanowienia składowej antologii, lecz właśnie przez pryzmat takiego zestawienia tekstów otrzymujemy nowe, bogatsze możliwości ich odczytywania.
Główne – nazwijmy to – nurty, na które można byłoby podzielić antologię (należy jednak pamiętać, że zdecydowane przypisywanie niektórych twórców do jakichś konkretnych nurtów byłoby niezwykle ryzykowne, o ile nie wręcz niemożliwe) należałoby wpierw rozpisać wg. kryteriów poetyckich i tematycznych. Wśród dość wyraźnie zarysowanych typów poetyk znajdziemy tu między innymi – można by rzec – typ tradycyjny, zarówno w stosunku do samego języka, jak i prowadzenia narracji; spośród reprezentantów tej szkoły można wymienić chociażby Jerzego Sosnowskiego. W skład antologii wchodzi także sporo tekstów, które ciężko jednoznacznie określić, lecz chyba najbezpieczniej będzie stwierdzić, że wpisują się on w poetykę awangardową, balansującą na granicy eksperymentatorstwa i campu. Jest to grupa dość swobodnie ze sobą powiązana i niejako stanowiąca językowa opozycję do bardziej tradycyjnej szkoły pisarskiej.
Mowa tu np. o Foksie, Wiedemannie i Wróblewskim, pisarzach nie tworzących co prawda wyraźnych koneksji i zależności, lecz poprzez – subtelne, ale jednak – podobieństwa w wyczuleniu na estetykę tekstu sprawiają nieodparte wrażenie twórców mających ze sobą więcej wspólnego, niż mogłaby na to wskazywać powierzchowna analiza ich tekstów (wszelka aluzja do tajemniczych opozycyjnych układów bynajmniej niezamierzona). Trzecim wyczuwalnym nurtem jest niezwykle żywy rodzaj prozy, który można by zakwalifikować jako "satyryczny". Opowiadania podpadające pod tą kategorię to teksty zazwyczaj promieniujące groteską i przejaskrawieniem; swoim kpiarskim tonem umiejące zarówno rozbawić, poruszyć, jak i być nieznośnie realistycznymi w swej impresji – tutaj należałoby wymienić np. Suskiewicza i Kaina.
Oprócz trzech wspomnianych nurtów językowych można wyróżnić dwa mocno zarysowane typy tematyczne. Pierwszym jest kwestia szeroko pojętej obcości – osią wielu tekstów w antologii są problemy wyobcowania kulturalnego, językowego lub też – najzwyczajniej w świecie – obyczajowego. Drugim przewijającym się przez wiele opowiadań tematem jest dyskurs płci, opierający się nierzadko na konflikcie i niezrozumieniu, lecz poruszający z rozmaitych stron aspekty relacji damsko – męskich, ich rolę i wpływ na świadomość - zarówno społeczną, jak i jednostkową oraz (z przymrużeniem oka) "czysto duchowo-psychologiczną".
Jeśli więc przyjmiemy tą antologię za faktyczną reprezentację obecnego stanu polskiej prozy to otrzymamy obraz kontynuowania wielu tradycji literackich – awangardowej, postmodernistycznej, realistycznej, metafizycznej i groteskowo-satyrycznej. Nie można powiedzieć, że są to wszystkie nurty współczesnej prozy uprawianej w naszym kraju, ale zdecydowanie stanowią solidny trzon, na którym opiera się znaczna część polskich pisarzy. Zestawienie tekstów tworzy interesujący układ, który z powodu rozbieżności w indywidualnych wyborach językowych, estetycznych, wartościowych i tematycznych mógłby prowadzić do zerwania komunikacji ze względu na pomieszanie/przenikanie i swoiste równouprawnienie rozmaitych tradycji literackich – tak jednak się nie dzieje.
Utwory zebrane w antologii wchodzą ze sobą w dialog, tworzą spójną całość bez jednoczesnego umniejszania roli poszczególnych tekstów; całość skłaniającą odbiorcę do poszukiwania nowych odczytań, do wzięcia udziału w intertekstualnym dialogu o wyglądzie współczesnej polskiej prozy. Na to, co sobą reprezentuje (a co – być może – będzie sobą reprezentować lub powinna tak czynić), do czego się odwołuje i jak chce być postrzegana literatura blisko dwadzieścia lat po przełomie.
Adam Suchomski
2008. Antologia współczesnych polskich opowiadań –
http://www.wforma.eu/9,2008.-antologia-wspolczesnych-polskich-opowiadan.html
