nowości 2024

Anna Andrusyszyn Pytania do artystów malarzy

Edward Balcerzan Domysły

Anna Frajlich Odrastamy od drzewa

Adrian Gleń I

Guillevic Mieszkańcy światła

Gabriel Leonard Kamiński Wrocławska Abrakadabra

Wojciech Ligęza Drugi nurt. O poetach polskiej dwudziestowiecznej emigracji

Zdzisław Lipiński Krople

Tomasz Majzel Części

Joanna Matlachowska-Pala W chmurach światła

Piotr Michałowski Urbs ex nihilo. Raport z porzuconego miasta

Anna Maria Mickiewicz Listy z Londynu

Karol Samsel Autodafe 7

Marek Warchoł Bezdzień

Andrzej Wojciechowski Zdychota. Wiersze wybrane

książki z 2023

Andrzej Ballo Niczyje

Maciej Bieszczad Pasaże

Maciej Bieszczad Ultradźwięki

Zbigniew Chojnowski Co to to

Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach

Kazimierz Fajfer Całokształt

Zenon Fajfer Pieśń słowronka

Piotr Fluks Nie z tego światła

Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów

Adrian Gleń Jest

Jarek Holden Gojtowski Urywki

Jarosław Jakubowski Baza

Jarosław Jakubowski Koń

Waldemar Jocher dzieńdzień

Jolanta Jonaszko Nietutejsi

Bogusław Kierc Dla tego

Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal

Jarosław Księżyk Hydra

Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży

Franciszek Lime Garderoba cieni

Artur Daniel Liskowacki Do żywego

Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery

Elżbieta Olak W deszczu

Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie

Juan Manuel Roca Obywatel nocy

Karol Samsel Autodafe 6

Kenneth White Przymierze z Ziemią

Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania

Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience

City 6. Antologia polskich opowiadań grozy

">>Względy<< Henryka Berezy", www.latarnia-morska.eu, 29.09.2010

copyright © Latarnia Morska 2010

Ktokolwiek w jakikolwiek sposób uczestniczył w życiu literackim ostatniego półwiecza, nie mógł nie zetknąć się z Henrykiem Berezą (rocznik 1926) – krytykiem i eseistą. Długie lata prowadził na łamach „Twórczości” rubrykę „Czytane w maszynopisie”, gdzie wnikliwie oceniane były dzieła prozatorskie – głównie pisarzy debiutujących. I choć trudno zgodzić się ze wszystkimi opiniami tego krytyka (bo niby jak), nie sposób było (i jest) je ominąć lub zlekceważyć. Dlaczego? Gdyż zawsze pisał z pasją, ogromnym erudycyjnym zacięciem i w sposób taki, że publikowane teksty same z siebie niosły czytelniczą satysfakcję. To niewątpliwie jedna z najsilniejszych osobowości pisarskich, pozostawiających na polskiej literaturze współczesnej niezatarte piętno.
Poczynając od lat sześćdziesiątych ukazało się wiele książek krytycznych tego autora; m.in. Sztuka czytania (1966), Prozaiczne początki (1971), Proza z importu (1979), Pryncypia. O łasce literatury (1993), ...Wypiski... (2006). A obok tego mamy osobny nurt aktywności twórczej H. Berezy. Rzec można zindywizualizowany, wyrosły z przemyśleń własnych (czasem bardzo intymnych) i wkraczający w rejony czystej prozy, a też – bywa – poezji. Mam tu na myśli przede wszystkim książki Oniriada. Zapisy z lat 1976-1996 (1997) oraz Miary. 99 trójwierszy (2003).
I właśnie o ostatniej z wymienionych należy pamiętać, biorąc pod uwagę obecnie opublikowaną rzecz: Względy, której pełny tytuł brzmi Względy. 66 dwuwierszy plus jeden, gdyż pośrednio nawiązuje (nie tylko formą) do Miar właśnie.
W posłowiu do Względów („Wolne moce”) Grzegorz Strumyk powiada o Oniriadzie, Miarach i Względach, że są wspaniałym finałem pracy i życia dla pracy umysłu. Cytuje również opinię Zygmunta Kubiaka o H. Berezie: Jest on krytykiem, jak się mówi, ale przede wszystkim pisarzem, to jest autentyczny, indywidualny pisarz. Dobrymi krytykami, naprawdę takimi, których warto czytać, są tylko ci, którzy sami są pisarzami.
Dalsze dopieszczanie podobnymi spostrzeżeniami nie ma sensu, gdyż teksty autora Pryncypiów bronią się same.
Czym się bronią? Dobre pytanie. I będzie odpowiedź. Lecz przedtem zastanówmy się, jakie z formalnego punktu widzenia są.
Tu jednak utworów tych wprost przyszpilić się nie da. Bowiem forma ich niejednoznaczna, wielopostaciowa. Raz przybierają kształt kojarzony z maksymami (np. „przed życiem lęk i trwoga odkąd pamięć sięga / skąd u mnie śmiałość by żyć tego nie rozumiem” lub „nie w naszej władzy koniec dla nas są końcówki / koniec jest absolutem w końcówkach względności”), innym razem z epitafiami (jak np. dwuwiersz poświęcony Ryszardowi Milczewskiemu-Bruno: „prawdy bardziej pragnąłeś niż chleba o głodzie / umarłeś od nieprawdy jak ryba na piasku”), często przy tym skręcając w stronę poezji (np. „nikogo nie zabiłem łatwiej zabić siebie / nauczono mnie strzelać strzelam Bogu w okno”). Sporo tu też zapisków o charakterze mądrościowym, not grawitujących wokół filozofii – z jej podstawowymi problemami.
A co zaskoczeniem być nie może, głównym motywem tematycznym są mikroutwory na rozmaite sposoby dotykające literatury – jej substancji, istoty. Jak w znamiennym dwuwierszu: „język z prametafor żadna nie jest nasza / gdyby ich zabrakło byłby koniec świata”.
Chciałoby się powiedzieć – to summa pisarska, rodzaj „odpryskowego” diariusza, który gromadzi kamyki zapisków z wartkiego potoku życia – poczynając od źródła, a kończąc przy ujściu.
Wróćmy teraz do wcześniejszego pytania: czym się bronią te utwory.
Ano bronią się klarownością myśli, niewymuszonymi, lecz precyzyjnie łączonymi frazami, a też rzetelnym traktowaniem słowa. Swoista dyscyplina wyobraźni współgra tu z poetyckością strof. Niewątpliwie mamy tu do czynienia ze skrzyżowaniem talentu pisarskiego z przemyśleniami i refleksjami twórcy, którego dojrzałość dobrze owocuje.
Książkę dopełniają, misternie wplecione, niczym obrazkowe znaki przystankowe, grafiki Pawła Nowakowskiego.
Wanda Skalska

Henryk Bereza Względyhttp://wforma.eu/94,wzgledy.html