Edward Balcerzan Domysły
Wojciech Ligęza Drugi nurt. O poetach polskiej dwudziestowiecznej emigracji
Zdzisław Lipiński Krople
Tomasz Majzel Części
Karol Samsel Autodafe 7
Andrzej Wojciechowski Zdychota. Wiersze wybrane
Edward Balcerzan Domysły
Wojciech Ligęza Drugi nurt. O poetach polskiej dwudziestowiecznej emigracji
Zdzisław Lipiński Krople
Tomasz Majzel Części
Karol Samsel Autodafe 7
Andrzej Wojciechowski Zdychota. Wiersze wybrane
Andrzej Ballo Niczyje
Maciej Bieszczad Pasaże
Maciej Bieszczad Ultradźwięki
Zbigniew Chojnowski Co to to
Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach
Kazimierz Fajfer Całokształt
Zenon Fajfer Pieśń słowronka
Piotr Fluks Nie z tego światła
Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów
Adrian Gleń Jest
Jarek Holden Gojtowski Urywki
Jarosław Jakubowski Baza
Jarosław Jakubowski Koń
Waldemar Jocher dzieńdzień
Jolanta Jonaszko Nietutejsi
Bogusław Kierc Dla tego
Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal
Jarosław Księżyk Hydra
Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży
Franciszek Lime Garderoba cieni
Artur Daniel Liskowacki Do żywego
Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery
Elżbieta Olak W deszczu
Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie
Juan Manuel Roca Obywatel nocy
Karol Samsel Autodafe 6
Kenneth White Przymierze z Ziemią
Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania
Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience
City 6. Antologia polskich opowiadań grozy
copyright © http://annasikorska.blogspot.com 2021
Poezję zwykle czyta się bardzo wolno, powoli wchodzi w świat nakreślony słowami poety, szuka kontekstów, odwołań, przetrawia, ponawia lekturę, aby spojrzeć na nią z innej perspektywy, uchwycić jej sens. W przypadku twórczości Marka Czuku jest inaczej, bo przez jego wiersze frunie się jak na skrzydłach, płynie przez słowa niczym wprawiony pływak. Tak też jest z tomem „Róbta, co chceta”, przez który popędziłam jak przez doskonale znane otoczenie. Mogłabym wręcz rzec, że prawie z zamkniętymi oczami. Poeta zabiera nas w zakamarki polityki, zmusza do żeglowania po najnowszych wydarzeniach, pokazuje powiązania wydarzeń i ciągłość doktryn, skutki złych decyzji i toksycznego stosunku do relacji oraz odpowiedzialności społecznej, zakładanie masek, szafowania obietnicami, życia bez zasad, co najlepiej uwidacznia się w tytułowym wierszu:
„Nie liczta się z innymi, hałasujta
Urządzajta parady techno
Pijta, palta, ćpajta
Plujta, wymiotujta, startujta w wyborach
Obiecujta złote góry i gruszki na wierzbie
Oszukujta, korumpujta, bierzta łapówki” (s. 42).
Cała bardzo długa wyliczanka podsumowana: „Wychowujta dzieci na swój obraz i podobieństwo” (s. 43), co przywodzi na myśl biblijne stworzenie świata. Różnica jest jednak istotna: w starożytnym tekście człowiek stworzony był na obraz i podobieństwo Boga, czyli można by oczekiwać, że istoty doskonałej i dobrej. Ale czy na pewno dobrej skoro starotestamentowy Bóg był okrutnikiem?
W spojrzeniu podmiotu lirycznego jest też trafne dostrzeżenie powszechnych tendencji, uwypuklenie paradoksów, poczucie małości w obliczu potężnych sił:
„Walec gniecie świat,
ciebie, mnie,
osie mienią się złotem,
a za nim na postronku
wlecze się ludzkość” [*** (Walec gniecie świat...), s. 8].
Poruszany jest problem chaosu w polityce, przenikania się postaw, a przez to dezorientacji wyborcy obserwującego scenę polityczną przepełnioną kłamstwami i propagandą:
„Przestałem już
cokolwiek rozumieć
i kojarzyć ze sobą.
W głowie rośnie mi
kaszka manna
Mówię więc:
panie pośle,
panie terrorysto,
panie prezydencie” („Kaszka”, s. 18).
W spojrzeniu tym politykę od terroryzmu dzieli niewiele. Do tego mamy tu piękną zabawę słowem: coś prostego to kaszka z mleczkiem, a w głowie można mieć sieczkę, a tu rośnie kaszka manna. Jeśli skojarzymy z cechami fizycznymi to jest to obraz czegoś prostego, co potrafi bardzo szybko i mocno zwiększyć swoją objętość pod wpływem wilgoci i wysokiej temperatury. Im więcej płynów i ciepła tym przyrost większy. Powstaje papka taka, jakimi zalewają nas populiści manipulujący wyborcami, zrzucającymi na nich winę za nieudolne rządy:
„Mówi, że psuję państwo,
a może to państwo psuje mnie.
Mówił o kneblowaniu czegoś tam,
teraz sam knebluje coś tam
i nadal mówi” („Mówi” s. 20).
Podmiot liryczny stawia wiele ważnych i trafnych pytań dotyczących problemów społecznych, organizowania społeczeństwa, zjawisk zachodzących w polityce, manipulowania ludźmi, mówienia tak, aby wydawało się, że mówi się coś mądrego, a w istocie jest to puste, pozbawione sensu:
„Dochodził wyborczy bełkot.
– Upaństwowić człowieka
czy uczłowieczyć państwo?
– Demokratyczny totalitaryzm
czy totalna demokracja?
Nie krzycz, nie jesteś w sejmie!” („Transformacja” s. 21).
Zaskakujące w tych utworach jest to, że mimo opisywania zjawisk zachodzących przez dwie ostatnie dekady ubiegłego wieku doskonale wpisują się w aktualne wydarzenia, łączą się z nimi, przeplatają, uzupełniają, wynikają z siebie nawzajem i podkreślają, że mimo upływu czasu nic się nie zmieniło. Nadal jest szczucie ludzi na siebie, uświadamianie, że różnice są po to, aby silniejsi niszczyli słabszych:
„Gdzieś i kiedyś mysz i kot
jadły z jednej miski.
Trwałoby to do dzisiaj,
gdyby ktoś nie powiedział kotu,
że myszy są jadalne” („Polityka” s. 11).
Wiersze czasami przywodzą na myśl bajki. Pojawiają się w nich różnorodne motywy pozwalające obśmiać określone postawy społeczne, morał czasami jest lekko zaznaczony, a innym razem powiedziany wprost. Do tego sporo w nich nawiązań do dwudziestowiecznych bajek, co najlepiej widać w utworze „Czas buraka”, który wydaje się żywcem wyjęty z realiów Jana Brzechwy i okoliczności powstania „Na straganie”. Uważny czytelnik dostrzeże też całe mnóstwo tropów filozoficznych, stawiania ważnych pytań etycznych, ale to najdobitniej widać w wierszu „Na każdy temat” przywodzącego na myśl stwierdzenie przypisywane Sokratesowi na temat własnej wiedzy:
„sądzę że
nic nie sądzę
nie mam zdania
jednym zdaniem
nie uważam
na siebie
w zasadzie
mam zasady i
nie wybieram tak
jak leci bo wiem
bowiem że
nic naprawdę
się nie wydarzy
chyba że” (s. 46).
Pierwsze wrażenie, jakie odniosłam w czasie lektury to zdziwienie, że tak prosto i pięknie można mówić o naszych narodowych bolączkach, z dystansu patrzeć na każdego polityka. Każda kolejna lektura pozwalała mi na wyłonienie kolejnych kontekstów, nawiązań. Mamy w tym tomie wszystko to, co charakterystyczne jest dla twórczości Marka Czuku, czyli jego bawienie się językiem, skojarzeniami społecznymi i politycznymi. Wszystko pokazuje nam z dystansu, przyprawione ironią, a czasami rozczarowaniem i uświadomieniem sobie, że jednostki biorą udział w starciu z machina dziejów, która czasami przybiera postać totalitaryzmów pod różnymi nazwami. Prostota utworów sprawia, że ważniejszy staje się tu czytający, którego doświadczenie i podejście do spraw społecznych kształtuje sposób, w jaki odbierze jego zbiór. Hermeneutyczna wędrówka po osobistych lekturach i doświadczeniach w połączeniu z tomem „Róbta, co chceta” to ciekawe doświadczenie pozwalające dostrzec, że nie ma niczego złego w nieposiadaniu politycznych autorytetów. Można wręcz odnieść wrażenie płynącego ku czytelnikowi przesłania, że każdemu populiście trzeba z uwagą patrzeć na ręce. Zdecydowanie polecam.
Anna Sikorska
Marek Czuku Róbta, co chceta – http://www.wforma.eu/robta-co-chceta.html