Książki z 2023

Andrzej Ballo Niczyje

Maciej Bieszczad Pasaże

Maciej Bieszczad Ultradźwięki

Zbigniew Chojnowski Co to to

Tomasz Dalasiński Dzień na Ziemi i 29 nowych pieśni o rzeczach i ludziach

Kazimierz Fajfer Całokształt

Zenon Fajfer Pieśń słowronka

Piotr Fluks Nie z tego światła

Anna Frajlich Szymborska. Poeta poetów

Adrian Gleń Jest

Jarek Holden Gojtowski Urywki

Jarosław Jakubowski Baza

Jarosław Jakubowski Koń

Waldemar Jocher dzieńdzień

Jolanta Jonaszko Nietutejsi

Bogusław Kierc Dla tego

Andrzej Kopacki Życie codzienne podczas wojny opodal

Jarosław Księżyk Hydra

Kazimierz Kyrcz Jr Punk Ogito w podróży

Franciszek Lime Garderoba cieni

Artur Daniel Liskowacki Do żywego

Grażyna Obrąpalska Zanim pogubią się litery

Elżbieta Olak W deszczu

Gustaw Rajmus >>Dwie Historie<< i inne historie

Juan Manuel Roca Obywatel nocy

Karol Samsel Autodafe 6

Kenneth White Przymierze z Ziemią

Andrzej Wojciechowski Budzą mnie w nocy słowa do zapisania

Wojciech Zamysłowski Birdy peak experience

City 6. Antologia polskich opowiadań grozy

Książki z 2022

Andrzej Ballo Bodajże

Wenanty Bamburowicz Masy powietrza

Maciej Bieszczad Miejsce spotkania

Kazimierz Brakoniecki Oumuamua. Atlas wierszy światologicznych
 
Roman Ciepliński Schyłek

Zbigniew Chojnowski Tarcze z pajęczyny

Zbigniew Chojnowski Tyle razy nie wiem

Wojciech Czaplewski Dzieje poezji polskiej

Marek Czuku Nudne wiersze

Tomasz Dalasiński Przystanek kosmos i 29 innych pieśni o rzeczach i ludziach

Michał Filipowski Licytacja kamienia

Anna Frajlich Powroty [wiersze zebrane. tom 2]

Anna Frajlich Przeszczep [wiersze zebrane. tom 1]

Paweł Gorszewski Uczulenia

Jarosław Jakubowski Dzień, w którym umarł Belmondo

Bogusław Kierc Był sobie

Andrzej Kopacki Gra w hołybkę

Zbigniew Kosiorowski Metanoia

Franciszek Lime Formy odbioru. Poetyckie przekazy z Bezrzecza i Szczecina

Piotr Michałowski Światy równoległe

Dariusz Muszer Baśnie norweskie. tom 2

Ewa Elżbieta Nowakowska Gwiazda drapieżnik

Halszka Olsińska Przebyt

Uta Przyboś Jakoby

Agnieszka Rautman-Szczepańska Wypożyczalnia słów

Karol Samsel Autodafe 5

Karol Samsel Fitzclarence

Julia Anastazja Sienkiewicz Wilowska Planetoida, pechowy graf i wielka filozofia. Opowieści z przedwojennego Tuczna i okolic

Bartosz Suwiński Dutki

Inka Timoszyk Nieskończoność podróży

Sławomir Wernikowski Partita

Alex Wieseltier Krzywe zwierciadło

Kenneth White Ciało absolutu

City 5. Antologia polskich opowiadań grozy
 
eleWator. antologia 2012-2021. proza

Henryk Bereza. Krystyna Sakowicz. Korespondencja

NOTES, Pochwała Salieriego

2015-06-28 13:42

Salieri nie jest postacią godną pogardy. Od tego należy rozpocząć tę myśl: Salieri w żaden sposób nie powinien być w niczyich oczach postacią godną pogardy. Pomińmy tu klucz biograficzny łączący Salieriego z Mozartem: to, czy stoi on za śmiercią Mozarta czy nie (tę legendę życia Salieriego spopularyzował Miloš Forman), w tym także to, czy z Mozartem łączyło go tak wiele, jak rzeczywiście sugerowano. Salieri mógł zabić Mozarta – twierdzą niektórzy, ale to nieistotne. Kluczowy za to jest sam kompleks Salieriego jako figura wyobraźni. A jeśli wyobrazić sobie, że genialny umysł sam na siebie z nieprzymuszonej woli nakłada tego rodzaju kompleks, chcąc uzyskać za pomocą tak skonstruowanego gestu samoponiżenia głębię i ostrość widzenia? Czy Mozart mógłby chcieć cierpieć na kompleks Salieriego, aby poprzez to anty-doświadczenie powiększyć spektrum własnego doświadczenia? Czy Mozart mógłby chcieć być Salierim, pozostając jednocześnie Mozartem? Czy nie byłby to wybór absurdalny, tj. czy mógłby w ogóle być realny – lepszy lub gorszy, tak jak dajmy na to pomysł na rywalizację z Haydnem albo nawet z Beethovenem? Wyobraźmy sobie bowiem: Mozart nie umiera w 1791 roku, ale żyje dalej i w 1815 wykonuje wspólny koncert z Ludwigiem van Beethovenem. Przypomina to starożytne starcie dwóch wirtuozerskich malarzy-iluzjonistów: Zeuksisa i Parrasjosa. Mozart – jak Zeuksis ze swoim konkurentem – przegrywa z Beethovenem. Które doświadczenie bardziej go ubogaca, które zdaje się bardziej opłacalne z perspektywy ekonomii twórczości – przegrana w rywalizacji z Beethovenem czy twórcze wykorzystanie kompleksu Salieriego?

Zestawieniem skonstruowanym powyżej nie chcę powiedzieć niczego więcej poza tym, że pozycja Salieriego może być pozycją ze wszech miar interesującą – i to z perspektywy poszukiwania narzędzi rozwoju. Geniusz samoponiżający siebie staje się geniuszem przeżywającym swego rodzaju katharsis, na dobrą sprawę inscenizującym je – nie w sferze formy jednak, a treści – reżyserującym je jako przeżycie. Zresztą z biegiem lat coraz bardziej doceniam pozycję Salieriego i coraz chętniej skłaniam się ku jego pochwale. Jeszcze nie jestem gotów na wygłoszenie aklamacji. Bliski jestem jednak powiedzeniu: „Tak, Salieri. On jest ofiarą. On jest podmiotem, on jest wątpiącym, kartezjańskim cogito, nie Mozart, nie Michał Anioł ani też nie Caravaggio. Tamci, choćby cierpieli w znaczeniu psychicznym albo fizycznym – jak chciałby przekonać nas o tym Irving Stone – pozostaną wcieleniem ideału »ludzie jak bogowie«, nawet Vincent van Gogh z tragizmem swojego losu”. Jakkolwiek los van Gogha jest bez cienia wątpliwości losem tragicznym, ofiarą sztuki par excellence autor Słoneczników przecież nie był.

Kartezjusz z kolei nie jest i nie chce być geniuszem, co potwierdza Rozprawa o metodzie, i mam tu na myśli sens głęboki tego słowa: nie ma nic genialnego, tj. nic absolutnego, w podmiocie kartezjańskim głoszącym dubito ergo sum. Zarazem – wątpienie jako sposób uprawiania sztuki, jego forma, a nawet być może temat – jest dla geniusza realnie niedosiężne. Być może istnieje kartezjańskie rozumienie geniuszu, jest ono jednak całkiem antynomiczne względem pojęcia tradycyjnego. Dla potrzeb tej notatki określę tę postać geniuszem wątpliwości. Czy Salieri jest geniuszem wątpliwości? To pytanie zupełnie innego rzędu, i chyba jednak – skazane na negatywną odpowiedź. Jest wszakże pewne, że co do reprezentantów współczesnych roczników poetyckich tromtadracko wstępujących do literatury polskiej, tych lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych, pytanie o kompleks Salieriego, a jednocześnie o kompleks Mozarta (sic!) może być kategorią różnicującą nie tylko jednostki, lecz także – grupy i pokolenia. Mnie inspirowałby Salieri, nieco chyba bardziej niż Mozart. Nie oznacza to jednak, że z Salierim bym się identyfikował. 

© Karol Samsel